Masyw Ślęży

Zaledwie 35 km na południowy-zachód od Wrocławia, na płaskim terenie stanowiącym część Niziny Śląskiej, wznosi się majestatyczny Masyw Ślęży – tajemnicza góra zwana często „Śląskim Olimpem”. Wznosząca się na 718 m. n. p. m. Ślęża imponuje i zachwyca co dzień swoim pięknem, o każdej porze roku zaskakując różnorodnością barw, nutką magii i pewną dozą tajemnicy.

W okolice Masywu Ślęży chętnie przybywają turyści z Wrocławia, Świnicy, Dzierżoniowa oraz bardziej odległych stron Polski, by korzystać z walorów krajobrazowych, napawać się spokojem, spędzać swój wolny czas aktywnie bądź regenerować siły na łonie natury z dala od wielkomiejskiego zgiełku. W wakacje na szczyt szlakami o różnym stopniu trudności wchodzą liczne wycieczki, także zagraniczne. Warto się pomęczyć, gdyż widok ze szczytu zapiera dech w piersiach. Widać stąd nie tylko najbliższe aglomeracje miejskie, ale także Karkonosze, a przy dobrej pogodzie całą panoramę Dolnego Śląska.

Ślęża (wraz z Radunią, Wzgórzami Oleszeńskimi, Wzgórzami Kiełczyńskimi oraz Jańską Górą) położona jest w granicach Ślężańskiego Parku Krajobrazowego – utworzonego w 1988 r. Jej szczyt jest jednocześnie najwyższym punktem Parku.

Florę tutejszego parku budują aż 593 gatunki roślin naczyniowych. Spośród nich 42 gatunki objęte są ścisłą ochroną, kolejnych 10 ochroną częściową. Łącznie występują one na ponad 500 stanowiskach. Do najczęściej spotykanych w okolicznych lasach należą: lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny (bylina z rodziny storczykowatych) oraz wawrzynek wilczełyko. Występują tutaj unikalne w skali kraju 3 gatunki paproci serpentynitowych (zanokcica klinowata) oraz murawy kserotermiczne. W czystych strumieniach spływających po zboczach góry występuje słodkowodny krasnorost, a jego stanowisko objęto ochroną jako pomnik przyrody.

Niezwykle wyjątkową formą ochrony przyrody, bogatą w gatunki roślin kwiatowych jest rezerwat „Łąka Sulistrowicka”. Wśród najciekawszych gatunków spotkać tutaj można m.in. mieczyki dachówkowate i błotne, kosaćce syberyjskie, zimowity jesienne goździki pyszne, a także storczyki plamiste i szerokolistne oraz gółkę długoostrogową.

Zbiorowiska leśne zajmują znaczną część powierzchnie Parku. Wyróżnić można tutaj dwa typy zbiorowisk – Masyw Ślęży, porośnięty porośnięty w szczytowej formie żyznymi i kwaśnymi buczynami (z dominacją buka pospolitego). W Masywie występuje również dąb bezszypułkowy i sosna pospolita, a także gatunki obcego pochodzenia jak daglezja zielona czy robinia akacjowa.

Ostatnie prace inwentaryzacyjne w Ślężańskim Parku Krajobrazowym wskazały 99 gatunków mszaków (w tym 11 chronionych) i 113 gatunków grzybów – w tym 1 objęty ochroną w Polsce, szmaciak gałęzisty. Porosty reprezentuje 117 gatunków, z czego 7 objętych jest ochroną ścisłą i 2 ochroną częściową.

Równie interesująca co szata roślinna jest występująca tutaj fauna. Mnogość przeprowadzanych badań na terenie Masywu Ślęży sprawiła, że jest on jednym z lepiej poznanych pod względem obecności fauny. W Ślężańskim Parku Krajobrazowych występuje aż 115 gatunków motyli dziennych (m.in. paź królowej, mieniak tęczowiec, modraszka), 105 gatunków chrząszczy – w tym jedno z dwóch w kraju stanowisk Dasycerus sulcatus – relikt lasu pierwotnego, którego obecność na Ślęży jest ewenementem na skalę europejską; 66 gatunków ślimaków (to 37% wszystkich gatunków występujących w Polsce), 19 gatunków ryb ( w tym dwa chronione – piskorz i śliz), 125 gatunków ptaków, 50 gatunków ssaków, 160 gatunków pająków, 5 gatunków gadów i 9 gatunków płazów – dwa z nich znajdują się na krajowej czerwonej liście – to traszka grzebieniasta i kumak nizinny. W koronach drzew mieszkają puchacze, sowy włochatki, orzechówki, trznadle, kukułki, turkawki i inne. Ich trele zachwycają niejednego turystę wędrującego wśród ścieżek w Masywie Ślęży. Ochroną objęty jest występujący tutaj jeż zachodni, popielica, rzęsorek rzeczek. Na terenie Parku wykryto także obecność kilkunastu gatunków nietoperzy, a na szczególną uwagę zasługuje nocek Bechsteina, mroczek posrebrzany i mopka.

Ślęża to nie tylko góra o określonej wysokości, nie tylko znany wszystkim odwiedzającym Dolny Śląsk masyw pokryty lasem – to przede wszystkim historia i legenda. Miejsce to jest tak stare jak sam Śląsk, bo przecież stąd wywodzą się jego korzenie. Od Ślęży wywodzi się nazwa zamieszkującej tu przed powstaniem państwa polskiego ludności plemienia Ślężan.

W obrębie Ślężańskiego Parku Krajobrazowego, poza terenami cennymi przyrodniczo znalazły się także miejscowości o długiej historii z cennymi budowlami sakralnymi, pałacami i parkami. Można tu spotkać kapliczki, pogańskie kamienne rzeźby czy średniowieczne krzyże pokutne.

Masyw Ślęży jest jednym z najistotniejszych elementów pradziejów Dolnego Śląska. Ślady najdawniejszego osadnictwa na tych terenach sięgają okresu dolnego paleolitu i mezolitu, czyli ok. 12 – 10 tys. lat p.n.e.

Najstarsze ślady pobytu na Ślęży człowieka sięgają młodszej epoki kamienia, czyli 4500 – 1900 lat p.n.e. Do dziś na górze znajdują się pozostałości zespołów kamiennych rzeźb kultowych i kręgów. Powstanie silnego ośrodka kulturowego wiąże się z działalnością ludności kultury łużyckiej, epoki brązu (1200 – 400 p.n.e.). Badania wskazują, że czczono tu bóstwo słoneczne. W pierwszej połowie XII w. Piotr Włostowic, umieścił na Ślęży zakon kanoników regularnych (Augustianów), celem przyćmienia ciągle tlącego się kultu pogańskiego.

Ślęża powstała w wyniku chemicznego wietrzenia skał, które miało miejsce głęboko pod powierzchnią. W ten sposób utworzyły się właściwe góry, przykryte w niektórych miejscach grubą warstwą zwietrzeliny, która w wyniku ruchów górotwórczych i działania warunków atmosferycznych była powoli usuwana.

Oglądana z oddalenia, czasami przypomina swym kształtem wulkan, ale nim nie jest. Jedynie sąsiednie wzgórza: Wieżycę, Gozdnicę i Stolną można łączyć z działalnością wulkanów, bowiem zbudowane są częściowo ze skał wulkanicznych. Przy czym trzeba tutaj pamiętać, że ich wypłynięcie miało miejsce głęboko pod wodą, a nie na powierzchni.

W okresie plejstocenu Ślęża objęta została zlodowaceniem. Gruba warstwa lodu otaczała ją zewsząd, a sam wierzchołek wystawał ponad lądolód zaledwie niecałe 100 metrów (taką formację nazywamy nunatakiem). W tym czasie surowe warunki klimatyczne spowodowały szybką erozję odsłoniętego fragmentu góry i wtedy powstały charakterystyczne gołoborza, występujące pod szczytem.

Budowa geologiczna Masywu Ślęży i otaczających go wzgórz jest jedną z najciekawszych w Sudetach. Występuje tutaj wielka różnorodność budujących je skał, począwszy od najstarszego serpentynitu, poprzez gabro, a na amfibolitach i granitach skończywszy. I nie jest to pełna lista, bowiem oprócz tego występują liczne wtrącenia takich minerałów jak: chromit, wykorzystywany do wytopu chromu, ceniony w jubilerstwie nefryt, czy magnezyt.