Upamiętnienie Jaroslava Vonki – czeskiego mistrza kowalstwa artystycznego

zapraszają na odsłonięcie/odwiedzenie miejsc upamiętniających Jaroslava Vonkę – czeskiego mistrza kowalstwa artystycznego, metaloplastyka, rzeźbiarza, jednego z najwybitniejszych artystów Wrocławia i Śląska – w roku odnalezienia jego domu w Sobótce i w rocznicę jego śmierci.

22 XII 2020 Sobótka

– odsłonięcie ozdobnego mechanizmu przy kratach aptecznych (godz. 11.00 Rynek)

– odsłonięcie tablicy pamiątkowej przy domu artysty (godz. 11.45 ul. J. Słowackiego)

Obowiązują zasady epidemiczne.

Działanie wpisuje się w rozwijaną przez ŚOK koncepcję tworzenia miejsc o charakterze informacyjno-edukacyjnym i turystycznym, służących promocji lokalnych zasobów historycznych i kulturowych.

W 2021 roku, dzięki rozwiniętej współpracy z Muzeum Narodowym we Wrocławiu, odbędzie się wystawa dzieł Jaroslava Vonki w Sobótce oraz projekcja filmu dokumentalnego.

Wybrane dzieła twórcy:

• wystrój wnętrz Ratusza i Piwnicy Świdnickiej we Wrocławiu

• dekoracje obiektów wrocławskich elektrowni wodnych na Odrze

• ozdobne kraty i detale budynków Politechniki Wrocławskiej, Poczty Głównej

• projekty wyposażenia kilku wrocławskich kościołów

• kraty budynku bankowego w Prudniku

• projekty w Berlinie

• liczne dzieła w wielu domach prywatnych i drobne przedmioty ozdobno-użytkowe

# Identyfikacja domu Vonki

Jesienią 2020 roku pracownicy

, przy współpracy z dyrektorem Ślężańskiego Ośrodka Kultury, ustalili lokalizację domu artysty w Sobótce. Przez lata uważano powszechnie, że budynek uległ zniszczeniu w czasie walk o miasto w 1945 roku.

Prowadzone badania źródłowe, w tym przy udziale krewnych twórcy, a także wizje terenowe pozwoliły bezsprzecznie ustalić, że w tym budynku mieszkał czeski Hefajstos.

Swoje prace Vonka wykonywał w kuźni, która stała niegdyś obok domu. Niestety, radziecki nalot bombowy zniszczył warsztat – według świadków, jego resztki zostały następnie rozebrane, a wyposażenie rozproszone i rozkradzione tuż po ustaniu walk i zakończeniu wojny.

Dom pochodzi z pierwszej połowy lat 30. XX w. i został usytuowany przy ówcześnie cichej uliczce, noszącej nazwę Poststrasse, a później Robert Rӧssler Weg (nazwisko wybitnego pedagoga i poety piszącego w dialekcie śląskim; zobacz jego dawny pomnik, a obecny Pomnik Twórców Ślężańskich – ul. Świdnicka 8).

# Życie Jaroslava Vonki

U początku życia osierocony, wrażliwy wiejski chłopiec, zafascynowany kowalstwem, został najpierw czeladnikiem ślusarstwa. Po wyjeździe do Niemiec kontynuował praktykę w Lipsku, Dreźnie, Berlinie i Poczdamie. Pierwsze uznanie przyniosła mu praca nad projektami związanymi z Wystawą Przemysłową w 1896 roku. Dalsze szlify zdobywał w berlińskiej Szkole Przemysłu Artystycznego pod okiem rzeźbiarza Fritza Klimscha, przedstawiciela niemieckiej secesji. Bogaty w sławę i kontakty z awangardą artystyczną rozpoczął podróż po europejskich miastach w poszukiwaniu swojego miejsca. W 1903 roku osiadł we Wrocławiu, obejmując stanowisko profesora w Miejskiej Szkole Rękodzielnictwa i Przemysłu Artystycznego.

W połowie lat 30. XX wieku Jaroslav Vonka przenosi się do Sobótki w związku z przejściem na emeryturę i prawdopodobną chęcią ucieczki od zgiełku oraz umacniania się NSDAP. Pod Ślężą, mimo choroby, nadal tworzy swoje dzieła w nieistniejącej dziś kuźni. Po perturbacjach wojennych związanych z oblężeniem Wrocławia i walkami o Sobótkę w 1945 roku, trafia z powrotem do Hořic, gdzie pozostaje do śmierci.

Vonka to artysta odkrywany na nowo. Miał rozpoznawalny styl inspirowany ekspresjonizmem, art déco i sztuką ludową. Tworzył własny, pełen niezwykłych alegorii świat z metalu. Do dziś trudno odczytać prawdziwą symbolikę niektórych jego dzieł. Był jedną z postaci, która łączyła Wrocław z Sobótką obok takich nazwisk jak m.in.: Theodor von Gosen (rzeźbiarz/medalier; zob. instalację pomnika konnego – ul. T. Kościuszki 9), Ernst May (architekt), Paul Barsch (poeta), Erich Bohn (adwokat).

W 2015 roku Muzeum Narodowe we Wrocławiu poświęciło twórczości Vonki część wystawy, pn.: „Stwórcze ręce – sztuka metalu doby modernizmu we Wrocławiu”.

Fotografia na grafice: ze zbiorów Miroslavy Šaršonovej. Reprodukcja z oryginałów: Arkadiusz Podstawka, Muzeum Narodowe we Wrocławiu